Yva Hokwerda – Dûbeld fjouwerjen (2008)
In 2006 won Yva Hokwerda (pseudoniem voor Ytje Hoekstra, 1961) een Rely Jorritsmaprijs voor een cyclus van acht gedichten. Zes daarvan zijn opgenomen in deze debuutbundel, waaronder het gedicht waaraan de titel van de bundel ontleend is. De gedichten staan niet langer als cyclus bij elkaar, maar zijn verdeeld over verschillende afdelingen van de bundel. Sommige hebben veranderingen ondergaan, net als andere gedichten die eerder in periodieken of op de weblog van de dichteres verschenen zijn en ze zijn er nog krachtiger van geworden. Zie bijvoorbeeld het gedicht ‘Rimje net it rimen’, twee jaar geleden het openingsgedicht van de cyclus (uit Hjir jiergong 35, 2008, Rely Jorritsma nûmer):
Famke, silst de wurden fine
yn dyn dûbeld fjouwerjend sykjen
nei nije foarmen
it frije omlizzen, it oars ferskinen.
Muoi dy net mear om de blinen.
Freegje dyn deade heit
de leave dy’t fuortrûn
de ferlerne freondinne
net nei breklizzende antlitwurden
– net de freon dy’t mei ’t frijen
ferdwûn yn ‘e nacht. Boetsearje
se sels út ‘e blaudrukdrek
ûnder it spegelwiet
fan doetiid skytfeartswetter.
It is letter. It is no, it is tiid
Nimmen kin better.
In de bundel is dat geworden:
Famke, silst de wurden fine
yn dyn dûbeld fjouwerjend sykjen
nei it frije omlizzen, it oars ferskinen.
Muoi dy net mear om de blinen.
Freegje dyn deaden en fuortrinners
net nei breklizzende antlitwurden.
Net hy dy’t nei ’t diggeljen
ferdwûn yn ‘e nacht. Boetsearje
se sels út ‘e blaudrukdrek
ûnder it spegelwiet
fan doetiids skytfeartswetter.
It is letter. It is no, it is tiid.
Nimmen kin it better.
Het indikken van sommige zinnen en het veralgemeniseren (‘deaden’ en ‘fuortrinners’ in plaats van ‘dyn deade heit’ en ‘de leave dy’t fuortrûn’) maken dit gedicht nog hechter, zonder dat het er onpersoonlijker van wordt.
Hokwerda schrijft rijke poëzie, waarbij ze nu eens heel poëtisch en persoonlijk commentaar op de maatschappij geeft, in gedichten over 9/11 of de brand in het asielzoekerscentrum op Schiphol*. Dan weer schrijft ze over herinneringen aan de vader, over de ‘pompeblêden yn ‘e grêft njonken ‘e pleats’, het laatste wat de vader geplant heeft. Via het bankje naast de boerderij waar de vader in hemdsmouwen zat, komt ze in de stijve kerkbanken van de hervormde kerk terecht, waar de vader altijd achter de vrouwenbank zat en zij luisterde naar het ‘preekhearpetear’ over het dochtertje van Jaïrus ‘en de frou dy’t altyd floeide.’ Dat gedicht eindigt met de strofe:
In nij wurd learde ik, oer frouljusbloed:
ûnrein.
Dûmny lei it hiel begryplik út
en sei: Amen.
Een kort, wreed aandoend gedicht, zoals ‘Out of body experience’ met zinnen als ‘myn boarst rimpen iepenreage / mei seage en knyft’ wordt gevolgd door een breed opgezette natuurbeschrijving in ‘Marterjende midsimmernacht met regels als ‘Moarnsier gjin markols mear op it treddelêchsnêst, / driuwt yn it petgat ien wite flinter, dea.’ Zo zit er veel meer afwisseling in deze bundel die serieus is, maar net zo goed speels; die vragen stelt en vragen oproept, maar die vooral ook de stem laat horen van een vrouw die niet bang is zich te presenteren, noch om twijfel te tonen. Niet voor niets staan er door de bundel verspreid drie gedichten met de titel ‘Wat in frommes wol’.
Hokwerda buit de mogelijkheden van de Friese taal goed uit, haar beeldenrijke taal zit vol wendingen, is bijzonder klankrijk door alliteraties en assonanties, zonder ook maar een moment geforceerd over te komen, ook niet in de allitererende samenstellingen als ‘finzenisfenyn’ en neologismen die prachtige vondsten opleveren, zoals ‘samarjûn’. De gedichten hebben wel lezers nodig die bereid zijn de gedichten over en over te lezen en die niet alles direct hoeven te begrijpen. Die poëzieliefhebbers zullen niet gauw uitgelezen zijn in deze dichtbundel.
*Het gedicht over de brand in het asielzoekerscentrum op Schiphol (26-10-2005) staat hier op de weblog van Yva Hokweda. Een Nederlandse vertaling van dat gedicht door Jabik Veenbaas staat hier. In de bloemlezing van Abe de Vries Het goud op de weg, 2008) staat deze vertaling met lichte wijzigingen naast het Friese origineel (p.450-455). Het gedicht is ook gepubliceerd op de site van het literaire tijdschrift Farsk en in Farsk 2005 It jierboek (2006).