Hylkje Goïnga – Frijende kikkerts/Frijende kikkerts 2e en 3e pr.( 2010); 1e pr. 1986
Gekoppeld aan de lancering van de website Sirkwy, het ‘virtuele huis van de Friese literatuur’, is in april 2010 de campagne Fryslân lêst syn toppers (Friesland leest zijn toppers) gestart. Dat initiatief van Bibliotheekservice Fryslân, It Fryske Boek en Tresoar heeft als doel tegenwicht te bieden aan de voortsluipende ontlezing en discussie* over Friese boeken op gang te brengen. De campagne beslaat zo’n tien maanden, waarin achtereenvolgens vier boeken centraal staan. Het eerste boek daarvan is Frijende kikkerts van Hylkje Goïnga, dat, hoewel het boek zelf 1985 aangeeft, in het voorjaar van 1986 verscheen. In 1988 volgde een Nederlandse vertaling (Vrijende kikkers).
Het is makkelijk cynisch te doen over de vraag of Frijende kikkerts wel een ‘Fryske topper’ is of over de vraag of het wel zin heeft tegen ontlezing te strijden, waarmee met ontlezing meestal bedoeld wordt het minder lezen van boeken in de ouderwetse, fysieke vorm. Maar als je ontlezing wil tegengaan, dan is deze campagne met een goed verzorgde website en allerlei activiteiten geen slechte manier en Frijende kikkerts al helemaal geen slechte keus. Het boek wordt via verschillende kanalen (voor een groot deel gratis, naar het voorbeeld van Nederland Leest) verspreid en is daarnaast ook opgenomen in de digitale bibliotheek van Friese boeken op Sirkwy en in pod-vorm in de reeks Nije biblioteek verkrijgbaar bij uitgeverij Elikser.
Frijende kikkerts was in 1986 het ‘nieuwe boek van de vlot vertellende Hylkje Goïnga’, meldt de achterflap van toen. Hylkje Goïnga (1930-2001) publiceerde sinds 1948 verhalen in de Leeuwarder Courant en het literaire tijdschrift De Tsjerne en sinds 1958 voor het Friese culturele maandblad De Strikel waarvan ze redacteur en later eindredacteur werd. Onder het pseudoniem Martha schreef ze in De Strikel autobiografisch getinte verhalen, waarbij ze inspiratie putte uit haar niet erg gelukkige huwelijk met de schrijver Anne Wadman. Later kreeg de vrouwelijke hoofdpersoon van die verhalen de naam Martha. De verhalen over Martha werden in een drietal bundels verzameld uitgegeven en werden onder andere gekenschetst als humoristisch en (licht-)feministisch.
Ook in Frijende kikkerts is Martha de hoofdpersoon. Je zou kunnen zeggen dat het boek opgebouwd is uit vijftien Martha-verhalen, die zo gerangschikt zijn dat ze een eenheid vormen zodat het terecht is dat dit boek niet als een verhalenbundel gepresenteerd wordt, maar als een (kleine) roman. Aan het begin van het boek zit Martha in een inrichting omdat ze haar man een kurkentrekker in de borst heeft gezet om te kijken of hij wel een hart heeft. Hoe dat zo gekomen is, vertelt ze aan een psychiater, Floris. Ze had het gevoel dat ze eenzaam was, verwaarloosd werd door haar man die altijd maar met zijn werk bezig was en haar nergens in betrok. Het feit dat Martha haar verhaal aan Floris vertelt maakt het Goïnga mogelijk een lekkere verteltoon te gebruiken. Het is een losse, soms zelfs achteloze toon die de auteur ook in de andere hoofdstukken bezigt omdat ze vaak rijkelijk dialogen gebruikt, en die het bepaald niet vrolijke verhaal nergens tobberig of zwaar maakt.
Door de gesprekken in de inrichting en door brieven aan een verre vriend krijgt de lezer een steeds beter beeld van Martha, al krijg je bij zo’n ik-perspectief uiteraard wel een wat eenzijdige blik op wat er ‘werkelijk’ gebeurd is. Dat Martha aan het eind, redelijk hersteld uit de kliniek gekomen, haar man verlaten heeft, is niet verrassend. Maar de kracht van dit boekje zit hem ook niet in een verrassende plot, in diepgravend beschreven karakters of in het wat clichématige en nu wat gedateerde feministische thema. Frijende kikkerts heeft namelijk wel degelijk iets van een topper. Het zijn daarbij vooral de toon, de lichte en soms bijna wat absurdistische humor, onder andere veroorzaakt door de vlotte typeringen van de personages en de soms wat overdreven onrealistische gebeurtenissen, die het verhaal nog steeds aantrekkelijk maken.
*De discussie over Frijende kikkerts met verwijzingen naar een aantal recensies staat hier.
(2010)